Çita ve hız

Çita (Acinonyx jubatus) (Sanskritçede benekli anlamina gelen Çitraka sözcügünden gelir), kedigiller familyasinin ilginç bir üyesi olup, hizli kosmasi ile bilinir. Günümüzde türün çogunlugu Güney ve Dogu Afrika'da yasar. Çok küçük bir topluluk da Iran'in Horasan bölgesinde yasamaktadir.

Vücudunda benekler ve gözlerinin altindan agzina ve çenesine inen siyah çizgiler vardir. Bu çizgiler günes isinlarini çeker ve böylece diger yirticilarin aksine günün en sicak saatlerinde bile daha rahat bir görüs ile avlanabilirler. En bilinen özelligi hizli kosmasidir. Dünyanin en hizli kosan memelisidir. Aslanlar gibi sürü halinde veya saklanarak avlanmak yerine, yüksek hizinin avantajini kullanarak avlanan bir hayvandir. Sifirdan 120 km/saat hiza sadece 3,1 saniyede erisebilmektedir. Eger 460 metreden fazla kosarsa vücut isisi 46 derecenin üstüne çikar ve bu da çitanin beynine zarar verir. Bu yüzden avlanma sirasindaki kosusu genellikle bir dakikadan daha kisa sürer. Uzmanlar dünyada 3.000 vahsi çita oldugunu düsünüyor.

Disi çitalar yirmi ile yirmi dört aylikken ergenlige erisirler. Öte yandan erkek çitalar bu sürece on iki aylikken ulasirlar. Buna karsilik cinsel birlesme üç yasindan evvel nadiren gerçeklesir. Çita yavrularinda ölüm orani yüzde 90'dir. Genellikle sirtlan ve kartallarin saldirilarina kurban giderler. Yavrular genellikle 13-20 aylikken annelerinden ayrilirlar. Çitalar 20 yildan daha uzun süre yasayabilirlerse de çogu zaman ilerleyen yasla birlikte azalan süratleri dolayisiyla daha kisa yasarlar.

Çitalar hizli kossa da, av girisimlerinin yalnizca yarisinda basarili olur. Çitalar sahip olduklari hizli kosma yetenegini hafif, ince kemiklerine borçludur. Bu nedenle çitalar avini bir yerde yerken aslan, sirtlan gibi yirtici hayvanlar gelirse o bölgeden çekilerek avini oracikta birakir. Çünkü sirtlanlarin çeneleri çok kuvvetlidir. Çitanin ince kemikleri ise güçlü çenelere dayanamaz. Çitalarin hizli kosma sebeplerinden birisi de kuyruklarinin uzun olmasidir. Çitalar için kuyruk kosu esnasinda da yardimci olur. Çitalar ceylan, impala gibi otçul hayvanlari avlarlar. Ancak ceylan ve impalalar Dünyanin en hizli manevra yapan hayvanlaridir, çitalar da yüksek hizlarina ragmen kuyruklarini bir dümen gibi kullanarak keskin dönüsler yapabilirler, çitalarin maksimum hiza eristiklerinde her adim arasi mesafesi yaklasik 15 metreye ulasabilmektedir.